Tên di sản : Đền Tam Thánh

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3025/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đền Tam Thánh được xây dựng trên một khu đất bằng phẳng rộng rãi ở phía nam của làng. Trước mặt đền là những cánh đồng lúa hai vụ trải dài ra đến tận hòn Chiêng, đồi Xóc,…tạo nên một mối liên quan thống nhất giữa thiên nhiên và kiến trúc: núi – rừng – vườn.

Đền vốn được xây dựng từ thời Nguyễn đầu thế kỉ XVIII, kiến trúc hiện nay ngoài những lần tu sửa ở phía ngoài, về cơ bản đền vẫn giữ được hình dáng và toàn bộ kiến trúc bên trong.

Toàn bộ cảnh quan của nền trước đây bao gồm Nghinh Môn, hai bên sân điện là nhà Tả vu và Hữu cu, qua sân rộng trước điện thờ là tòa đền thờ chính. Đền được cấu tạo gồm 2 lớp theo hình chữ nhị (=).

Hiện nay, tại đền thờ đã phá bỏ hoàn toàn 2 dãy nhà Tả vu và Hữu vu. Trên nền Tả vu và Hữu vu được trồng các loại cây hoa màu. Xung quanh ngôi đền được rào bằng các loại cây tre gai và một số loại cây hoang dại khác.

Hiện nay, đền gồm có Nghinh Môn và phần điện gồm 2 nếp:

Nghinh Môn:

Theo các cụ già trong làng thì Nghinh Môn trước đây được xây dựng bao gồm 8 mái, hai tầng. Tầng dưới để bày các giá gươm, đáo bát, xà mâu, quả trùy, kết thành hai hàng đối diện. Ở phía trong một bên là giá trống, một bên là giá chiêng và các giá dựng rộng rất to với đường kính khoảng 4m. Tầng trên là giá chuông.

Hiện nay chỉ còn 2 cột nanh của Nghinh Môn hình khối vuông cạnh với chiều rộng của thân cột là 58cm và đế của chân cột rộng 1,57m. Bên trong được xây bằng loại gạch bát thời Nguyễn.

Cùng với 2 cột Nghinh Môn là hai bên cửa ra vào hình vòm cuốn với chiều rộng là 1,14m, chiều cao 2m và hai đoạn tường chạy dài gần hết chiều dài của ngôi đền.

Nhìn trên tổng thể Nghinh Môn đã bị hư hỏng nặng, kiến trúc ban đầu bị phá bỏ đi nhiều. Kiến trúc còn lại do sự hủy hoại của mưa nắng và thời gian làm cho những cây cột và những đoạn tường còn lại vôi vữa bị sụt lở và rêu phong.

Qua cổng Nghinh Môn đến sân rộng trước đền được lát bằng loại gạch bát, hầu hết đã bị thời gian phủ đầy rêu và cỏ, hàng bờ tường bao quanh sân không còn. Từ sân đền là điện thờ.

Điện thờ:

Công trình kiến trúc của điện thờ gồm 2 phần chính tiền điện và hậu cung. Tiền điện được nối với hậu cung là một khoảng sân rộng bằng gạch với hai dãy nhà nhỏ hai bên mà ta quen gọi là ông Muồng. Nhìn trên tổng thể thì điện thờ được cấu trúc theo kiểu chữ (I).

Ngôi nhà trước thường được gọi là tiền điện được cấu tạo thành 5 gian. Bộ mái điện được lập bằng loại ngói mũi thông thường, có kích thước 1,2 x 20cm. Ngói đỏ mặt đanh không vênh. Bờ nóc điện đã được chỉnh sửa, không có trang trí hình họa tiết, hoa văn.

Các cửa ra vào tiền điện đã bị thay thế bằng một bộ khung gỗ mới không có cánh cửa. Phía trong tiền điện, 6 vì kèo được cấu tạo theo kiểu “chồng giường khe bẩy” mỗi vì kèo là những cây cột, hai hàng cột lớn và hai hành cột con.

Cách bài trí trong nội thất hiện tại đã bị sai lệch đi nhiều chỉ còn lại 2 bức phù điêu hình rỗng lớn được chạm trỗ khá công phu và hình thức rất đẹp, được đính ở gian giữa tiền đường và được sơn màu nâu và màu xanh.

Hai vì kèo từ gian giữa trên cùng gần thượng lương là hai bức phù điêu chạm trỗ hình đầu con sư tử hung dữ và có nanh vuốt. Ngoài hiên tiền đường, các mõm kẻ đều được chạm trỗ khá đẹp hình các hoa lá cách điệu và các con giống.

Tất cả những bức phù điêu và kiểu dáng kiến trúc phản ánh nghệ thuật thời Nguyễn mà ta vẫn thường gặp trong một mô típ chung của sự trang trí đền chùa Việt Nam thời Nguyễn.

Ngôi nhà chính điện hay còn gọi là hậu cung. Tiền điện và hậu cung được nối với nhau bằng hai dãy nhà hai bên đã bị dở mái. Đây là nơi một bên để chỗ cho lý trưởng ngồi bên và một bên là các ông Khán, ông Tuần để bàn công việc tổ chức tế lễ.

Hậu cung được cấu tạo làm 3 gian. Bộ mái điện được lợp bằng loại ngói mũ thông thường và đã được sửa chữa. Hậu cung có 3 cửa ra vào hình vuông không còn cánh. Toàn bộ chiều cao của hậu cung là 4,5m, hai hàng cột lớn và cột con, dưới chân cột là các hòn tảng bằng đá.

Đề tài trang trí trên kẻ bẫy được chạm khắc khá công phu là hình rồng, hình lá cúc, hình con phượng cách điệu, hình con hưu, hình các con chim,…Tất cả những bức phù điêu này phản ánh nghệ thuật thời Nguyễn.